De openbare bibliotheek is de plek waar ik als kind elke zaterdag kwam om verhalen uit te kiezen. De hele week vertoefde ik in een fantasiewereld, uitkijkend naar het volgende bezoekje aan de bib. De bib is ook de plek waar ik voor het eerst een computer gebruikte, schuilde voor de regen terwijl ik wachtte op de bus naar huis, buffalowormen en krekels proefde, en een workshop mocktails volgde. Niet wat je zou verwachten, toch?
De bib als sociaal centrum is echter geen nieuw concept: Andrew Carnegie, invloedrijke Amerikaanse industrieel van de late 19e en vroege 20e eeuw en filantroop, geloofde in de kracht van openbare bibliotheken. Specifiek om educatieve kansen te bieden aan zij die anders niet in de mogelijkheid zouden zijn om bepaalde kennis te vergaren. Zijn bijdrage aan de bouw van talloze openbare bibliotheken, vooral in de Verenigde Staten van Amerika, heeft een significante bijdrage geleverd aan het algemene niveau van geletterdheid en onderwijs in de hele Westerse wereld. Hij doorbrak grenzen door niet alleen mannen, maar ook vrouwen en zelfs kinderen ruimte te geven voor kennisontwikkeling.
Dit vertaalt zich zeker ook in de architectuur. De meeste bibliotheken waren gericht op een praktisch ruimte-efficiënt ontwerp en op toegankelijkheid. Iedereen, ongeacht sociale klasse of leeftijd, was en is nog steeds welkom. Grote leeszalen waar de collectie niet afgescheiden is, zalen voor educatieve programma's met auditoria, en de veelgebruikte gemeenschapsruimtes voor bijeenkomsten van bijvoorbeeld vrouwenclubs, dragen bij aan dat openbare karakter. Het creëert ruimte voor gemeenschapsbetrokkenheid. Een kritische noot is dat de bibliotheken vaak uitsluitend bereikbaar waren na het bestijgen van een trap. Vanuit het concept 'thirteen steps of knowledge' zouden de mensen die echt ambitieurs zijn en nut vinden in de bib de trappen wel bestijgen. De mensen voor wie het te veel was om de trappen te doen zouden de kennis niet waardig zijn. Weliswaar sluitte deze trappen de mensen uit die wel wilden, maar fysiek niet in staat waren om de trappen te doen zoals ouderen. Bittersweet filantropie: enkel beschikbaar voor productieve mensen die zouden bijdragen aan de maatschappij en konden meespelen in het kapitalistisch spel dat Carnegie's verhaal van rags to riches had getekend.
Niet iedereen kreeg de nodige funding van Carnegie. Gemeenschappen moesten een aanvraag vervolledigen (in een tijd van grote ongeletterdheid geen simpele opgave), en hun plannen voorleggen. De plannen moesten immers voldoen aan een pamflet dat Carnegie en zijn partners hadden opgesteld tussen 1903 en 1911 na consultatie met topbibliothecarissen en bouwkundigen. Dit pamflet "Notes on the Erection of Library Buildings" gaf 5-6 scenario's voor de planmatige lay-out van de bib met aanbevelingen gebaseerd op de grootte van het gebouw en het perceel. Het pamflet benadrukte ook het aanpassingsvermogen voor toekomstige uitbreiding langs de noordelijke façade die zo sober en raamloos mogelijk moest blijven. Dit bleek een goede calculatie te zijn gezien veel van de bibliotheken doorheen de tijd samen met de collectie zijn uitgebreid. Om een blijvende impact te hebben, zijn deze bibliotheken bovendien vaak ontworpen en opgetrokken met duurzame materialen en constructiemethoden. "Notes on the Erection of Library Buildings" is dus zeker vandaag nog steeds relevant.
Doorheen de jaren, met de ontwikkeling van een basiseducatie en de opkomst van het internet, is de focus op pure kennisvergaring verschoven. Het gebruik van de bib is geëvolueerd van inspanning naar ontspanning en interactie. Denk bijvoorbeeld aan de vaste bezoeker die elke ochtend zijn krant komt lezen, gepensioneerden op zoek naar een babbeltje in de koffiehoek, en ook de meer georganiseerde boekclub... Deze gedeelde ervaring geeft aanleiding tot dialoog. Door plaats te geven aan dat dialoog, positioneert een bibliotheek zich in het hart van onze digitale maatschappij als sociale infrastructuur en veerkrachtig centrum. In essentie overstijgen bibliotheken hun fysieke aanwezigheid. Ze bieden troost, gezelschap en een toevluchtsoord voor digitale ruis. Broodnodig in een maatschappij waar de eenzaamheid groeit en mensen steeds meer geïsoleerd raken in hun eigen metaverse.
Een goed voorbeeld van een 'moderne' bibliotheek waar aandacht is besteed aan een centraal forum, is de bibliotheek van Beringen. Een bibliotheek met een cirkelvormig grondplan waar centraal een grote vide plaats creëert voor allerhande activiteiten. Rond deze vide liggen op het gelijkvloers diverse functies zoals een leeszaal, koffiehoek, uitleenbalies, maar ook een computerhoek en de kinderhoek. Op de verdiepingen wisselen rekken met avonturen en intieme leeshoekjes elkaar af. De recente uitbreiding met de polyvalente zaal, het leesterras en initiatieven zoals workshops, plantenbieb... maken van deze bib echt een levend hart van de Beringse gemeenschap. Deze investering was het waard, en zeker na het weghalen van lokale wijkbibliotheken door besparingen. Maar dat is een verhaal voor een andere keer.
In conclusie staat de openbare bibliotheek symbool voor een veilige, open en gratis publieke plaats waar kinderherinneringen samenkomen met volwassen behoeften. Van de eerste ontmoetingen met verhalen tot het schuilen voor de regen en het eten van krekels, de bibliotheek overstijgt haar fysieke ruimte om een baken van gemeenschapsbetrokkenheid en kennisverspreiding te worden. Geïnspireerd door visionaire inspanningen van figuren zoals Andrew Carnegie, hebben bibliotheken zich ontwikkeld tot centra van sociaal contact die dynamisch inspelen op de veranderende behoeften van de samenleving. Tegelijk blijven principes van inclusiviteit en zelfs duurzaamheid deel van hun kernidentiteit. In het digitale tijdperk blijft de bibliotheek een essentieel tegengif tegen de groeiende eenzaamheid, een oase te midden van de chaos van de virtuele wereld. Door doordacht ontwerp en innovatieve programmering belichamen bibliotheken zoals die in Beringen de blijvende relevantie van deze culturele instellingen, als drijfveren voor gemeenschapscohesie en veerkracht. Terwijl we terugblikken op het verleden en naar de toekomst kijken, blijft één ding duidelijk: de bibliotheek blijft ons collectieve verhaal vormgeven, en biedt een toevluchtsoord waar analoge en digitale werelden samenkomen. Het is de plaats waar de geest van verkenning en verbinding gedijt.
~ Kimberly Wouters, Architect.
*Angstige Krekelgeluiden*
Bron over Carnegie's bibliotheken: CAPPS,K., How Andrew Carnegie Built the Architecture of American Literacy, internet, 28 oktober 2014, (17 maart 2024), https://www.bloomberg.com/news/articles/2014-10-28/how-andrew-carnegie-built-the-architecture-of-american-literacy.
Link naar de Bibliotheek van Beringen: Startpagina | Bibliotheek Beringen
Fragmenten over en uit het pamflet "Notes on the Erection of Library Buildings":
Comentarios