"Alle goede architectuur moet liegen om de waarheid te vertellen": een filosofie van William J.R. Curtis geïnspireerd door het werk van Álvaro Siza. Van de interpretatieve uitdagingen van Piscinas das Marés tot de paradoxale aard van Siza's tekeningen, de breuk met historische conventies is leesbaar. Deze tekst biedt een weergave van de dynamische evolutie in het architecturaal denken. De naakte architectuur ontbloot. Het ontrafelt het symbiotische samenspel van context, tekeningen en tektoniek in de bredere hedendaagse architectuur vertrekkende vanuit het werk van Siza.
Als we kijken naar het werk van Siza dan vertrekt elk project vanuit de omgeving. Vervolgens vloeit deze context uit in een specifieke architecturale wandeling die onderhandelt over plaatsen die insluiten en uitsluiten. Het is een gebalanceerde schikking van continuïteit en stilstaande momenten, omlijst door vergezichten. Ruimte wordt zo een spel van emoties. Siza heeft zich hiervoor laten inspireren door de Architect Adolf Loos. Meer specifiek zijn meesterschap in het sturen van de ogen en mentale ruimte. Loos' Villa Müller in Praag is een uitstekend voorbeeld waarbij de context ruimtelijk in relatie wordt gebracht met de promenade op verschillende niveaus.
Toch is het begin van elk project moeilijk. Kwaliteit wordt niet gevonden in imitatie: architectuur kan alleen het bestaande transformeren. Dit is moeilijk omdat het inherent de confrontatie met de eigen existentiële realiteit met zich meebrengt. Het gevolg is tweeledig gezien het zowel van de architect als de gebruiker een interpretatie vergt. Het resultaat, en dus architectuur an sich is subjectief. Een voorbeeld is Piscinas das Marés in Matosinhos door Álvaro Siza. Het ontwerp balanceert op een horizontaal discours tussen de horizon en de rand van het zwembad. Het is een evenwichtsoefening tussen wat natuur is en wat kunstmatig is, waarbij het contrast de causaliteit tussen deze twee actoren benadrukt. Het bewijs van deze interpretatieve transformatie is te vinden in de daaruit voortvloeiende onvoorziene en verrijkende zintuiglijke kwaliteiten. In het geval van Piscinas das Marés zou men bijvoorbeeld kunnen kijken naar de harmonie tussen de golven van het zwembad en de golven van de oceaan, evenals de specifieke akoestische omgeving als gevolg van de configuratie tussen symmetrische geometrie en de organische rotsformatie als onomstotelijk bewijs van de architectuurkwaliteiten. Naar mijn overtuiging zijn deze verrijkende zintuiglijke aspecten, symptomen en retrospectief gezien voorwaarden van een kwalitatief project.
Hier komt het tweede deel van het architecturale systeem in het spel: de tekening. Het geheel van tekeningen omvat de archeologie van een project. De eerste tekeningen bevatten de ruwe ideeën en interpretaties van de architect. Ze bieden de mogelijkheid om verschillende ideeën en concepten te testen. Vervolgens evolueren de tekeningen om elementen te ontwikkelen die niet onmiddellijk zichtbaar zijn maar bepalend zijn voor de creatie van ruimte: de bouwkundige knooppunten. Het detail dringt de ruimte binnen en voegt een dynamiek toe aan het project. De tekening is hier de vastleggende en mediërende actor tussen de interpretatie en de tektoniek van de architectuur. Toch is de tekening niet altijd een eenduidige vastlegging van de architectuur. Zo interpreteerde Siza de tekeningen van Villa Müller aanvankelijk als chaotisch. Het is slechts na een bezoek dat Siza de connectie tussen de tekening, de context en de tektoniek maakte. Het was de verwerkelijking van de papierarchitectuur die zijn eigen bestaan bekrachtigde.
"All good architecture has to lie to tell the truth"
~ William J.R. Curtis
Loos bepleitte in tweede instantie praktisch nut en de esthetische aantrekkingskracht van natuurlijke elementen in zijn ontwerpen, waarbij hij onnodige versieringen vermeed en een zuivere benadering van de tektoniek nastreefde. Het naleven van de inherente kracht en kwaliteiten van materialen stond centraal; hout moest niet gedwongen worden om te buigen, noch moest beton gedwongen worden om spanning na te bootsen. Het is naar mijn begrip dat Siza het eens was met deze opvattingen in zijn dialoog met Kenneth Frampton in Serralves, Porto op 20/11/2023. Toch lijken de gebouwde werken van Siza een paradox te presenteren. Terwijl hij in harmonie ontwerpt met deze principes, zijn de tekeningen bevrijd van materiële beperkingen. Siza streeft ernaar specifieke effecten te bereiken, voortvloeiende uit zijn subjectieve interpretatie van de context. Vaak vereist deze zoektocht het gebruik van materialen die afwijken van het fundamentele doel van het gebouw. Neem bijvoorbeeld het Centrum voor Hedendaagse Kunst in Santiago de Compostela, waar beton lijkt te 'zweven' en zich voordoet als staal, louter om de promenade ruimtelijk aan te geven. Deze paradoxale benadering van zijn dogma om architectuur te creëren waar de constructie schijnbaar moeiteloos is, resulteert in een verhoogde belangrijkheid van de tekeningen zelf binnen het spel van kunstzinnige constructie. Naar mijn mening onderscheidt Siza zich hiermee van zijn inspiratiebron Loos. Hij overstijgt de vooraf ingestelde grenzen van Loos vooral m.b.t. tektoniek en evolueert zijn architectuurpraktijk naar een proces met een meer oorspronkelijke rol voor de archeologie van het project. zo ontsluit Siza verhoogde niveaus van zintuiglijke architectuur.
Het was echter slechts na het bijwonen van een recente lezing van Kenneth Frampton in Casa da Arquitectura over het werk van architect Paulo Mendes da Rocha dat ik een dieper begrip kreeg van deze concepten van Loos en Siza's overdracht ervan. Het werk van Da Rocha vormde een brug naar deze evolutie in paradigma, meer specifiek zijn project 'Casa Masetti'. Da Rocha voegt hier de tectoniek van de openingen in als een bepalende factor voor de verwezenlijking van de concepten door zeer fijne lichtgewicht veerbelaste ramen te gebruiken om deze naar buiten bewegende beweging te creëren, resulterend in een speelse dialectiek tussen de zware betonnen structuur, de weelderige tuin en het lichte staal. In tegenstelling tot Siza toont Da Rocha aan dat het tonen van tectoniek kwaliteiten genereert. Hij gebruikt de details om de architectuur een zekere panache te geven. Siza hecht ook veel waarde aan het bouwdetail, maar voor hem ligt de sleutel in het niet onthullen van de knooppunten om 'stille ruimtes' te genereren met behoudt van plasticiteit.
In wezen definieert de synthese van context, tekeningen en tektoniek een dynamische driehoek van architectonische uitmuntendheid om te resulteren in een gebouwde omgeving die op een dieper zintuiglijk niveau werkt. Álvaro Siza's prestaties volgen hierbij een dialoog geïnspireerd door onder andere Adolf Loos, maar immers vertrekkende vanuit de (interpretatie van de) context. Het belicht een paradox waarin het vasthouden aan principes samengaat met een bevrijde verkenning. Siza's afwijking van conventionele materiële beperkingen benadrukt de cruciale rol van tekeningen in het ingewikkelde constructieproces en een verschuiving van traditionele architectuurnormen. Dit betoog vindt zijn bewijs en complexiteit in het werk van tijdsgenoten zoals Mendes Da Rocha waar het belang van de tektoniek primeert over de tekening. Het samenspel tussen het trio van elementen onderstreept voornamelijk een dynamische evolutie in het hedendaags architecturale discours. Wordt vervolgd.
~ Kimberly Wouters, Architect.
Compilatie van gedachten na aanwezigheid van de volgende lezingen:
Thouhts in space: Long-term lessons of Álvaro Siza By William J.R. Curtis on 15th of November 2023 at the Fondation Serralves in Porto, Portugal.
Conferência de Kenneth Frampton sobre Mendes da Rocha para 6º aniversário da Casa da Arquitectura- Centro Português de Arquitectura on 18th of November 2023 at Casa da Arquitectura in Matosinhos, Portugal.
Cycle of talks Naked Architecture: an evening with Kenneth Frampton and Àlvaro Siza on 20th of November at the Fondation Serralves in Porto, Portugal.
Comments